نامه محمد بی ریا به مالنکوف

فهرست مطالب

متن اصلی نامه به زبان ترکی آذربایجانی و الفبای فارسی
متن نامه , ترجمه شده به زبان فارسی
متن نامه به زبان ترکی آذربایجانی و الفبای لاتین
تصاویر متن اصلی نامه
دانلود متن نامه

محمد بی ریا شاعر و فعال سیاسی کمونیست , از بنیانگذاران حزب توده ایران و از سران رده بالای فرقه دموکرات آذربایجان بود. بی ریا در فرقه دموکرات آذربایجان سمت وزارت معارف را بر عهده داشت و پس از فرار پیشه وری به اتحاد جماهیر شوروی به مدت سه روز رهبری فرقه در تبریز به او واگذار شد و پس از آن او نیز به شوروی گریخت و در باکو ساکن شد.
در باکو با ابراز پشیمانی از اقدامات انجام داده تلاش های زیادی برای بازگشت به ایران انجام داد که هر بار به زندان و تبعید و شکنجه انجامید.
در نخستین دوران محکومیت اش به 10 سال زندان محکوم شد. در سالهای پایانی دوران محکومیت نامه ای در 8 صفحه و به زبان ترکی آذربایجان به گئورگی مالنکوف (نخست وزیر شوروی) نوشت و در آن ضمن اشاره مختصر به زندگی شخصی اش , به شرح کاملتری از فعالیت های سیاسی خود پرداخت.
بی ریا در این نامه به نکات حائز اهمیتی اشاره میکند و جزئیات دقیقی از حقایق پشت پرده فرقه دموکرات آذربایجان را بیان می دارد که از این حیث سند مهمی از تاریخ معاصر ایران و آذربایجان به حساب میآید.

مشخصات

محمد بی ریا - امضای پایان نامه

عنوان : نامه محمد بی ریا به مالنکوف
زبان : ترکی آذربایجان
الفبا : فارسی
تعاداد صفحات : 8 صفحه
تاریخ نگارش : 3 آپریل 1954 - مصادف با 14 فروردین 1333
موضوع : شرح زندگی و فعالیتهای سیاسی

متن اصلی نامه به زبان ترکی آذربایجان و الفبای فارسی

موسقوا
سوه تلر اتفاقنین باش وزیری مالینکوف جنابلرینه
ایرانلی شاعر محمد بی ریا طرفندن
عریضه
من محد -حاجی غلام اوغولی- باقرزاده نوحی (بی ریا) 1914 نجی ایلده ایرانین تبریز شهرینده بیر نجار عائله سنده آنادان اولموشام. سگز یاشیمدا عائله م باکو طریقیله خراسانا گیدرکن منیده آپارمیشلار. من خراساندا مدرسه ده اوخومیشام. بو حالدا آنام خسته له نیب حکیملر خراسانین هواسینین آنام ایچون ضررلی اولدیقینی بیلدیردیکلری کیمی آتام ناچار خراساندان مراجعته مجبور اولمیشدر. بیز باکو شهرینه گلمیشیک. من باکیدا 1924 نجی ایلده مکتبه داخل اولموشام. 7 ایلیک مکتبی بیتیردیکدن صونرا نفت ماکینالاری قورولوشی تئخنیکومندا اوخومیشام.
ادبیاته اولان علاقه م نتیجه سنده دیوار غزته لرینده شعرلریم درج اولونمیشدر. ناگهانی اوالاراق عمیم ایله آنامین وفاتی عائله حیاتیمدا بیوک و دئیشیکلیک عمله گتیردیگی ایچون آتام ایکی باجیم و بیر قارداشیم ایله منی 1933 نجی ایلین 11 یانواریندا ایرانه آپارمیشدر. من ایراندا 1934 نجی ایلدن 1938 نجی ایله قدر بلدیه اداره سنده چالیشمیشام. 1938 نجی ایلده ایران اوردو سنین تبریز لشگرینده انجام وظیفه اتمیشم. حربی وظیفه نی بیتردیکدن صونرا دمیر یول اداره سنه داخل اولوب سوه تلر اوردوسی ایرانا گلدیگی گونه قدر اورادا چالیشمیشام. سوه تلر اوردوسی ایران آذربایجانیندا «وطن یولیندا» غزته سنین نشرینه باشلادیقی زمان من همین غزته یه شعرلر و مقاله لر یازیب اونون فعال محرر لریندن اولموشام. ایرانین «رهبر» «ظفر» «مردم» «دماوند» «خاور نو» و «آذربایجان» غزته لرینده منم شعرلریم چاپ اولونمیشدر. 1941 نجی ایلین دکابرینده ایران ضیالیلاری نماینده لری باکویا دعوت ایدیلدکلری وقت منده اونلارین حضوریندا اولمیشام.«خزر»ه «باکویا» و «استالینه» یازدیقم شعرلر کمونیست غزته سنده چاپ ایدیلمیشدر. ایران ضیالیلاری ایله باکودان قاییداندان صونرا تبریزده آذربایجان جمعیتین صدرن حاجی میرزه علی شبستری , اسماعیل شمس و سید مهدی اعتماد ایله برابر خلقمین سعادتی و مملکتمین اصلاحاتی ایچون چالیشمیشام. بوزمان انگلیس - ایران - سوتلر اتفاقی آراسنده معاهده نامه باغلانمیشدر. بو معاهده نامه باغلاندیقادان صونرا یئرلی تشکیلاتلار ایران دولتی طرفندن تعقیب اولونمشدر. سوه ت آذربایجانی داخلی ایشلر وزیرین معاونی ژنرال سلیم آتاکیشی یوف منی , شبسترینی , شمسی و اعتمادی گیجه ایله تبریزدن باکویا قاچیرتمیشدر. من باکودا سوه ت آذربایجانی یازیچیلارن اتفاقنه داخل اولوب شاعر صمد وورغون ایله برابر قوبا , کوهسار و سایر نقطه لرده اولان عسگری حصه لره روح یوکسکلیکی ویرمک ایچون شعرلر اوخوب نطقلر ایتمیشم. استالینگرادین سقوطندن صونرا من تبریزه قایتماق ایستمیشم. بو زمان ن.ک.و.د اورگانی منی چاغیریب و مذکور اورگانین دستوریله چالیشماقیمی منه تلکیف اتمیشدر. من بونا راضی اولمامیشام. نهایته تهدید نتیجه سنده مندن التزام آلنمیشدر. من ن.ک.و.د دن چیقان گونین صباحیسی اوز دولتمین نماینده سی اولان ایران کنسولی آقای زنده مراجعتله شکایت ائدرک التزام نامه نین گری آلنماسی ایچون اوندان کومک ایسته میشم. نهایت کنسولون جدیتی سایه سنده وطنیمه قاییدیب ینه ده ایران اداره لرینده چالیشماقا مشغول اولمیشام. 1943 نجی ایلده یئرلی تشکیلاتلار تازادان منی سیاسی جریانا قوشموشلار. «کانون ضد فاشیستی» ایرانین موسسلریندن اولوب «حزب توده» ده چالیشمیشام. تبریز کارگرلر اتحادیه سنین صدری خلیل انقلاب ایران دولتی طرفندن تعقیب اولونان زمان «حزب توده نین» مصلحتی ایله فحله تشگیلاتنا داخل اولوب سئچگیده آلدیقیم سس (رای) نتیجه سنده تشگیلاتین صدارتنه تعیین اولمیشام. فحله لر ایله اربابلار آراسندا 41 ماده دن عبارت بیر قرار داد باغلامیشام. «نفت مسئله سنده» فحله تشگیلاتی ایله آپاریلان نمایش و متنگلرین بیرینده ایران ارتجاعی طرفندن اوزریمه آتش اولنورکن فحله لردن اسمعلی نامنده بیر نفر اولوب اوچنفر یارالانمیشدر. ایدیلن اعتراضلار نتیجه سنده ایران دولت کابینه سی باشندا دوران محمد خان ساعد استعفا ویرمیشدر. ساعدین استعفاسندان صونرا من طهران مسافرتی اتمیشم. «حزب توده نین» مرکزی کمیته سی عضولری ایله یاخندان تانیش اولاراق آلدیقیم دستور اوزره تبریزه قایتمیشام. 1945 نجی ایلده سوه تلر اتفاقی فحله تشگیلاتی طرفندن گلن نماینده لرین استقبالنه حاضرلیق آپاریب «آوتو ترانسپورت ایشچیلرین اتحادیه سی صدری باریسوفی» «توخوجی فابریکالارین ایشچیلری صدری مادام سیمونژنکووانی» «پراووا غزته سنین مخبری شیشگینی» «سوه ت آذربایجانی نفت ایشچیلری اتحادیه سی صدری آقاداداش آخوندزاده نی» سوه ت آذربایجانی اینجه صنعت ایشچیلری اداره سی رئیسی میرزه ابراهیمی ایران آذربایجانندا ینی تشگیل تاپان فحله تشگیلاتی ایله یاخندان تانیش ایده رک بو باره ده اونلارین رضائیتنی جلب ایتمیشم. 1945 نجی ایلین ماییندا تبریزه اولان سوه ت مدنیت ایونین دعوتی اوزره شمالی آذربایجاندا سوه ت حاکممیتنین قورولماسنین 25 ایلیگینی تبریک ایچون ایران ضیالیلاری ایله برابر باکویا گلمیشم. مای آینین 7 سنده ویریلن ضیافتده بتون فرقه رهبرلری و قوناقلارین خصوصیله یولداش کالینین حضوریندا چیقیشیم اولوبدور. منم نظقم و اوخودیقیم شعر یئرلی غزته لرده چاپ ایدیلمشدر. ایرانه قاییتدیقدان صونرا تهران کمیته سنین تکلیفی اوزره من 1945 نجی ایلین سنتیابرینده پاریس شهرینده تشگیل تاپان دنیا فحله و زحمتکشلرینین کنگره سنده اشتراک ائتمک ایچون سوه تلر اتفاقی طریقیله فرانسه یه عزیمت ایتمیشم. فرانسه ده اوزمان کنگره نین هئیت ریاستی عضولریندن لوئی سایان , مصطفی العریس ,تولیدانو , سر والتر ستیرین , تورنتو , ژوگو , کوزنیتسوف و سایرلر یله تانیش اولاراق ایراندا تشگیل تاپان فحله تشگیلاتن حقنده لازمی ایضاحات ویرمیشم. فرانسه دن مراجعتم ده سید جعفر پیشه ورینین آذربایجاندا حزب توده ایله ائتلاف ایتدیگنی و دمکرات فرقه سنین تشگیل ویردیگنی گوروب سیاسی فعالیتدن گری چکیلمک ایسته میشم. خلقین طلبی اوزره ناچار بو حرکاته داخل اولوب پیشه وری کابینه سنده معارف وزیری اولموشام. قوام السلطنه نین موسقوا مسافرتی ایله سوه ت اوردولارینین ایراندان چکیلمه سی نتیجه سنده مرکزی دولت قوه لری ایران مجلس شوراسی ایچون گیدن سئچگیلری کنترل آلتینا آلماقدان اوتری صلح شعاری آلتندا آذربایجانا دوغرو گلمگه باشلادی. بو زمان مرکزی کمیته ده اختلاف اولدی. شبستری , دکتر جاوید من تکلیف ایتدیک که آزادلیقمیزی مدافعه ایدک. پیشه وری ایله صادق بادکان بو تکلیفه مخالف اولوب سوه ت اتفاقنا قاچماقی مصلحت بیلدیلر. اونلار سوه ت اتفاقینا قاچدیقدان صونرا مرکزی کمیته طرفندن من باش کاتبلیگه تعیین اولوندوم. انتظاماتین برقراری تاکتیکامیزین دگیشیلمه سی حقنده بیر بیانیه نشر ایدوب همین گون آخشام رادیو آرخاسندا فرقه نین نظریه سینی خلقمزه اعلام ایتدیم. مرکزی قوه لرین گلمه سی و داخلده اولان ارتجاعی باندلارین فعالیتی نتیجه سنده تشگیلاتمزی داغیداراق منیم ماشینمین اوزرینه هجوم ایتدیلر. محافظیم منی مدافعه ایچون آتش ایدرکن بیر نفر اولدی. اوزریمزه توکولن ارتجاعی عنصرلر قاچیب داغیلدیلار. موقتا اوزیمزی محافظه استمک ایچون یاخیندا اولان سوه ت خسته خانه سنه گیتدیگ. آخشاما قدر اورادا گوزلدیک. همین گون آمریکا ژنرال کنسولی مستر ساته ن سوه ت خسته خانه سینه گله رک منی طلب ایتمیش خسته خانه نین رئیسی منیم اورادا اولمادیقیمی اونا سویلمیشدر. نهایت تبریز ده کی سوه ت ژنرال کنسولنین مصلحتی ایله بیزی خسته خانه دن کنسولخانه یه آپارمیشلار. ویتس کنسول سید زاده برنجی گوروشده منی دیمیشدرکه : «یولداش مولوتوفون سوه تلر اتفاقی سفیری سادچیکوفا ووردیقی تلگراف اوزره بیز سنی حمایت ایدوب و ممکن اولان واسطه ایله سوه تلر اتفاقنا گونده ر ملی ییک» من تبریزده قالماق آرزوسندا اولدیقمی بیان ایتدیمسه ده نتیجه سیز قالدی. 1947 نجی ایلده مارت آینین 7 سنده منی طیاره واسطه سیله باکویا گتیردیلر. باکودا اولدیقم زمان پیشه ورینی ایتدیگی سهولر حقنده تنقیده باشلاییب دمکراتلارین قاچارکن خلقین مالینی چاپیب گئتیردیگلرینی خصوصا آستارا وضعیتینی و قیر کوپروسنین پارتلاردیلماسین لزومسیز اولدیقنی سویلدیم. پیشه وری کیروآبادا گیدرکن ماشین داشا دگیب پیشه وری اولندن صونرا ینی تشگیل تاپان کمیته منی پیشه ورینین یئرینه تعیین ایتمک فکریله «دمکرات آذربایجان» غزته سنین و «رادیو دستگاهنین» اختیارینی منه ویردی. لاکن پیشه وری حادثه سی منم روحیمده بیوک تاثیر بوراخمیشدی. او تاریخدن من ماشینا بئله مینمک ایسته میردیم. دعوت اولونان یئرلره پیاده و یا تراموای واسطه سیله گیدیردیم. پیشه ورینی کیروآبادا آپاران شوفر کارنیک بو حادثه دن بیر نئچه گون اول غلام یحیانین ووردوقی تلگراف اوزره ایرواندان گلمیشدی. اونون آتاسی ملکیان تبریز مالیه اداره سنین مفتشی ایدی. قارداشی مناتساقان نفت جنوبدا انگلیسلرین شرکتنده ایشله ییردی. نه ایسه پیشه وری حادثه سندن صونرا هله ده او شوفرین باکیدا آزاد گزدیگین گوروب گله جکده بئله بیر حادثه نین منه ده اوز ویرمیه سندن احتیاط ایدوب سیاسی فعالیتدن ال چکیب ایرانه قاییتماق ایسته دیم. بو فکری یاخین یولداشلاریما اظهار ایتدیم. اونلار منی مذمت ایتدیلر. بالاخره من دکابرین 27 سنده 1947 نجی ایلده باکو داکی ایران ژنرال کنسولی بهنامه مراجعتله پاسپورت ایسته دیم. کنسول منه پاسپورتون صباح حاضر اولاجاقین دییوب عریضه و شکللریمی قبول ایتدی. من کنسولخانادان ایوه گیتدیم. همین گون داخلی ایشلر وزیری گنرال تیمور یعقوبوف دولت تهلکه سیزلیکی وزیرینین معاونی گنرال سلیم آتاکشی یوف , پالکوونیک محمد ساوچی للنسکی , مرکزی کمیته نین کاتبی حسن حسنوف سوه ت آذربایجانی باش وزیرینین معاونی یازیچی ابراهیم میرزه منم ایویمه گلدیلر. ایران کنسولی بهنامه ویردیگم عریضه نی گری آلماقی منه تلکیف ایتدیلر. من راضی اولمادیم. من دیدیم گیدیرم وطنمه اونلار دیدی قویماریق. من دیدیم ایران کنسولی منی آپارار. اونلار دیدی کنسولدا سنی آپارماق ایسته سه بیز کنسولا یول ویرمه ریک اما سنی دوتوب دییه ریک بو جاسوسدر. دیدیکلری کیمینده ایتدیلر. دکابر آینین 28 نده 1947 نجی ایلده سحر تیزدن کشفیات اداره سی رئیسی ایوب قاسم اوف منی ایرانه گوندرمک بهانه سیله ایودن آلیب شهرین کناریندا اولان باغا گتیردی. آخشام باغدان آپاریب داخلی ایشلر وزیریلیگین حبسخانه سنه سالدی. صونرادا دانیشدیراراق ناحق یئره منی اون ایله محکوم ایدیب لاگره گوندردیلر.
منم ایکینجی جهان محاربه سی دورینده خصوصیله ادبیات ساحه سنده فعالیتم اولموشدر. ایراندا اون اوچ براشورام چاپ ایدیلیدبر. اوزیم «غلبه» روزنامه سنین ره داختوری اولموشام. منم اثر لریمی سوه تلر اتفاقندا سوریکو , آبرام پلدونیک , یوری فیدله ر و میکائیل رفیعبگلی روس دیللرینه ترجمه ایتمیشلر. باکودا آذرنشر طرفندن «اورک سوزی» آدیندا بیر کتابیم چیخمیش همین کتاب روسجایا ترجمه اولنوب. «سئچیلمیش شعرلر» عنوانیله بیر کتابم داها چاپ اولنوبدر. «استالینگراد» «روزنامه اداره سی» «چتربازلار» «ارباب و اکینچی» «هیتلر و موسولینی» آدیندا یازدیقیم پیه سلر تبریزین شیر و خورشید صحنه سنده و مراغه شهرینده اوینانیلمیشدر. یازدیقیم اثرلرین کپیه لری سوه ت آذربایجانی مرکزی کمیته سنین و یازیچیلار اتفاقی آرشیوینده موجودور. ایران آذربایجانیندا تشکیل تاپان فحله تشگیلاتی فعالیتی حقنده 1945 نجی ایلده ایرانه گلن (وه تس . په س) نماینده لری باریسوفا و مادام سیمونژنکووا مراجعت ایده بیلرسیز. خلاصه من اوز وضعیتیمی سیزه یازدیم. حالیه 8 ایلدرکه وطنمدن آیرلمیشام. ایندیه قدر هیچ بیر مکتوب و یا علاقه و یا مادی بیر کومک یوقدر. امید ایدیرم که عریضه م سیزه چاتان کمی منم فعالیتلریمی نظره دوتاراق آزاد ایدیلمگیم ایچون حکم ویریب منم تبریزه قایتماقیم ایچون شرائط یاراداسیز.
حدسیز احتراملا : ایرانلی شاعر
محمد بی ریا
<امضا> 3 آپریل 1954
آدرس : قازاقستان شوروی - شهر کاراکاندا - پست شعبه سی سپاسکی - پوسط قوطوسی نمره سی «و» 9/419

متن ترجمه شده به زبان فارسی

به مسکو

به جناب مالنکوف نخست وزیر اتحاد شوروی

از طرف شاعر ایرانی محمد بی ریا

نامه

من محد باقرزاده نوحی (بی ریا) فرزند حاجی غلام , در سال 1914 در شهر تبریز در ایران در یک خانواده نجار به دنیا آمدم. در هشت سالگی هنگامی که خانواده ام از طریق باکو به خراسان رفتند مرا نیز با خود بردند. من در خراسان وارد مدرسه شدم. در این شرایط مادرم بیمار شد و چون پزشکان آب و هوای خراسان را برای مادرم مضر تشخیص داده بودند به ناچار مجبور به مراجعت از باکو شدیم و به شهر باکو آمدیم. من در باکو در سال 1924 وارد مکتب شدم. پس از سپری کردن دوره هفت ساله مکتب در دانشکده صنایع نفتی به تحصیل پرداختم.

در ننتیجه علاقه ای که به ادبیات داشتم در نشریه «دیوار» اشعارم منتشر گردید. درگذشت ناگهانی عمو و مادرم تاثیرات بزرگی در زندگی خانوادگی ام داشت , به این دلیل پدرم من را به همراه برادر و دو خواهرم در 11 ژانویه 1933 به ایران برد. من در ایران بین سالهای 1934 تا 1938 در اداره بلدیه مشغول به کار بودم. در سال 1938 در ارتش ایران و در لشگر تبریز به انجام وظیفه پرداخته ام. پس از اتمام وظیفه نظامی وارد اداره راه آهن شدم و تا روز ورود ارتش شوروی به ایران در آنجا مشغول بودم. هنگامی که ارتش شوروی در آذربایجانِ ایران آغاز به انتشار نشریه «وطن یولوندا» [در راه وطن] نمود من در همین نشریه شعرها و مقالاتی نوشتم و از نویسنده گان فعال آن شدم. اشعارم در نشریات ایرانی «رهبر» , «ظفر» , «مردم» , «دماوند» , «خاور نو» و «آذربایجان» به چاپ رسیده است. در دسامبر 1941 هنگامی که نمایندگان روشنفکران ایران به باکو دعوت شدند من نیز در میان آنان حضور داشتم. اشعاری که در مورد «خزر» , «باکو» و «استالین» نوشته ام در نشریه کمونیست به چاپ رسید. پس از اینکه به همراه روشنفکران ایران از باکو بازگشتیم در تبریز به همراه حاجی میرزا علی شبستری (رئیس جمعیت آذربایجان) , اسماعیل شمس و سید مهدی اعتماد جهت سعادت خلقم و اصلاحات مملکتم تلاش کردم. در این هنگام میان انگلیس , ایران و اتحاد شوروی معاهده ای منعقد گردید. پس از انعقاد این معاهده تشکیلات محلی از جانب دولت ایران مورد تعقیب قرار گرفت. معاون وزیر داخله جمهوری شوروی آذربایجان ژنرال آتاکیشی اف من را به همراه شبستری و اعتمادی شبانه از تبریز به سمت باکو فراری داد. من در باکو به عضویت اتحادیه نویسندگان جمهوری شوروی آذربایجان وارد گشته و به همراه شاعر صمد وورغون در قوبا , کوهسار و سایر مناطق نظامی جهت تقویت روحیه افراد به شعر خوانی و سخنرانی پرداختم. پس از سقوط استالینگراد من خواهان بازگشت به تبریز شدم. در این زمان سازمان ن.ک.و.د مرا فراخوانده و دستورات سازمان نام برده به من ابلاغ گردید. من راضی به این کار نشدم اما در نهایت در نتیجه تهدیدات از من تعهد گرفتند. من صبح فردای روزی که از سازمان ن.ک.و.د [پلیس مخفی شوروی] خارج شدم به نماینده کشورم , کنسول ایران آقای زند , مراجعه کردم و ضمن شکایت برای پس گرفتن تعهدنامه از او کمک خواستم. در نتیجه تلاشهای کنسول به وطنم بازگشته و دوباره در ادارات دولتی ایران به کار مشغول شدم. در سال 1943 تشکیلات محلی دوباره مرا وارد جریانات سیاسی نمودند. از موسسان «کانون ضد فاشیست ایران» بودم و در حزب توده فعالیت می کردم. هنگامی که خلیل انقلاب ,رئیس اتحادیه کارگان تبریز, از جانب دولت ایران مورد تعقیب قرار گرفت با صلاحدید «حزب توده» وارد تشکیلات کارگری شدم و در نتیجه آرای کسب کرده در انتخابات به عنوان ریاست این تشکیلات تعیین شدم. قرار دادی 41 ماده ای میان کارگران و اربابان تنظیم کردم. در جریان نفت و طی یکی از میتینگ های تشکیلات کارگری ضمن تیراندازی مرتجعین ایرانی به سوی من یکی از کارگران به نام اسمعلی کشته شد و سه نفر دیگر زخمی شدند. در نتیجه اعتراضات انجام شده رئیس کابینه دولت ایران محمدخان ساعد استعفا داد. پس از استعفای ساعد من به تهران سفر کردم. ضمن اینکه از نزدیک با اعضای حزب توده آشنا شدم , با کسب دستورات لازم به تبریز بازگشتم. در سال 1945 از نمایندگان تشکیلات کارگری که از اتحاد شوروی آمده بودند استقبال کردم. «باریسوف رئیس اتحادیه کارگران حمل و نقل عمومی» «خانم سیمون ژنکووا رئیس اتحادیه کارخانه های بافندگی» «شیشنگی خبرنگار نشریه پراووا» و «آقاداداش آخوندزاده رئیس اتحادیه کارگران صنعت نفت شوروی آذربایجان» را با تشکیلات کارگری جدیدی که در آذربایجانِ ایران راه اندازی شده بود آشنا کردم و رضایتشان را جلب نمودم. در ماه می سال 1945 به دعوت خانه فرهنگ شوروی در تبریز جهت عرض تبریک به مناسب بیست و پنجمین سالگرد تاسیس حاکمیت شوروی در آذربایجان شمالی به همراه روشنفکران ایران به باکو آمدم. هفتم ماه می در ضیافت برگزار شده در حضور همه رهبران فرقه و میهمانان از جمله رفیق کالنین اضهاراتی داشتم. سخنرانی من و اشعاری که خواندم در نشریات محلی چاپ گردید. پس از بازگشت به ایران به دستور کمیته تهران در سپتامبر 1945 من جهت شرکت در کنگره جهانی کارگران و زحمتشکان در پاریس از طریق اتحاد شوروی به فرانسه سفر کردم. در فرانسه با اعضای هیئت رئیسه کنگره لوئی سایان , مصطفی العریس , تولیدانو , سر والتر ستیرین , تورنتو , ژوگو , کوزنیتسوف و دیگران آشنا شده و در مورد تشکیلات کارگری ایجاد شده در ایران توضیحات لازمه را ارائه دادم. در بازگشت از فرانسه با مشاهده ائتلاف جعفر پیشه وری در آذربایجان با حزب توده و تاسیس فرقه دموکرات توسط وی خواهان کناره گیری از فعالیت های سیاسی شدم. بنا به خواسته مردم به ناچار وارد این حرکت ها شدم و در کابینه پیشه وری وزارت معارف را بر عهده گرفتم. در پی سفر قوام السلطنه به مسکو و در نتیجه خروج ارتش شوروی از آذربایجان نیروهای دولت مرکزی به بهانه کنترل و نظارت بر روند برگزاری انتخابات مجلس شورا و با شعار صلح به سمت آذربایجان حرکت کردند. در این هنگام در کمیته مرکزی اختلاف ایجاد شد. شبستری , دکتر جاوید و من تصمیم گرفتیم که از آزادی مان دفاع کنیم. پیشه وری و صادق پادگان با این تصمیم مخالفت کردند و فرار به اتحاد شوروی را مصلحت دیدند. پس از فرار آنها به اتحاد شوروی از جانب کمیته مرکزی من به سمت ریاست فرقه انتخاب شدم. در مورد برقراری نظم و تغییر تاکتیک مان بیانه ای منتشر کردیم و همان شب پشت رادیو نظرات فرقه را به مردم اعلام کردیم. در نتیجه ورود نیروهای مرکزی و فعالیت گروه های مرتجعین داخلی تشکیلات از هم پاشید و به خودروی من حمله کردند. محافظم برای دفاع از جان من اقدام به تیراندازی کرد که در پی آن یک نفر کشته شد. عناصر ارتجاعی مهاجم فرار کردند و پراکنده شدند. موقتا برای حفظ جان خودمان به بیمارستان شوروی که در آن نزدیکی بود رفتیم و تا شب در آنجا منتظر ماندیم. در همین روز آقای ساتن سرکنسول آمریکا در جستجوی من به بیمارستان شوروی آمد و رئیس بیمارستان به او گفت که من در بیمارستان نیستم. در نهایت با صلاحدید سرکنسول شوروی در تبریز ما را از بیمارستان به کنسولگری بردند. نایب کنسول سید زاده در نخستین دیدار به من گفت: «بر اساس تلگرافی که رفیق مولوتوف به سادچیکوف سفیر اتحاد شوروی فرستاده است ما از تو حمایت می کنیم و به هر طریق ممکن تو را به اتحاد شوروی می فرستیم.» بیان اینکه من آرزوی ماندن در تبریز را دارم بی نتیجه ماند. در 7 مارس 1947 مرا با هواپیما به باکو آوردند. هنگامی که در باکو بودم در مورد اشتباهات پیشه وری به انتقاد پرداختم و در مورد اینکه اعضای فرقه دمکرات هنگام فرار چگونه اموال مردم را غارت می کردند خصوصا وضعیت آستارا و اینکه نیازی به انهدام پل دختر نبود صحبت کردم.

خودروی پیشه وری در مسیر کیرف آباد [گنجه] به سنگ برخورد می کند. پس از مرگ پیشه وری کمیته تازه تشکیل شده با هدف جانشین کردن من به جای پیشه وری , نشریه «دمکرات آذربایجان» و همچنین «دستگاه رادیو» را در اختیار من گذاشت. لاکن حادثه درگذشت پیشه وری تاثیر بزرگی در روحیه من گذاشته بود. از آن تاریخ من نمی خواستم سوار خودرو شوم. به مکان هایی که دعوت می شدم پیدا و یا با تراموا می رفتم. کارنیک راننده ای که پیشه وری را به کیرف آباد می برد , چند روز پیش از آن حادثه با تلگراف ارسالی غلام یحیی از ایروان آمده بود. پدرش ملکیان مفتش اداره مالیه تبریز بود. برادرش مناتساقان در نفت جنوب در شرکت انگلیسی کار می کرد. به هر حال پس از حادثه مرگ پیشه وری و دیدن اینکه آن راننده آزادانه در باکو زندگی میکند , با رعایت احتیاط اینکه در آینده برای من نیز چنین حادثه ای پیش نیاید از فعالیت های سیاسی دست کشیده و خواهان بازگشت به ایران شدم. این فکر را به دوستان نزدیکم گفتم. آنها مرا سرزنش کردند. بالاخره من در 27 دسامبر 1947 به بهنام , سر کنسول ایران در باکو , مراجعه کرده و درخواست پاسپورت کردم. کنسول نامه و عکس های مرا قبول کرد و به من اطلاع داد که پاسپورتم فردا آماده است. من از کنسولگری به خانه رفتم. در همین روز وزیر داخله ژنرال تیمور یعقوب اف , معاون وزارت امنیت ژنرال سلیم آتا کشی اف , سرهنگ محمد ساوچی للنسکی , منشی کمیته مرکزی حسن حسن اف و معاون نخست وزیر شوروی آذربایجان ابراهیم میرزا به خانه من آمدند. و خواهان پس گرفتن نامه و درخواستم به کنسول ایران آقای بهنام شدند. من راضی نشدم و گفتم به وطنم خواهم رفت. آنان گفتند که نمیگذاریم. من گفتم کنسول ایران مرا خواهد برد. آنان گفتند که اگر کنسول بخواهد تو را ببرد ما به اون اجازه نخواهیم داد , تو را دستگیر خواهیم کرد و خواهیم گفت تو جاسوس هستی. همان کارهایی که می گفتند را انجام نیز دادند. در 28 دسامبر 1947 صبح زود ایوب قاسم اف رئیس اداره کشفیات به بهانه اینکه مرا به یاران می فرستند از خانه خارج کرد و به باغی در خارج از شهر برد. شب مرا از باغ بردند و به زندان وزارت داخله انداختند. بعدها به علت بازپرسی های ناحق مرا به 10 سال حبس محکوم کردند و به لاگر فرستادند.

من در هنگام جنگ جهانی دوم خصوصا در زمینه ادبیات فعالیت داشتم. در ایران سیزده کتابچه از من چاپ گردیده است. خودم مدیر مسئول روزنامه «غلبه» بودم. آثار من در اتحاد شوروی توسط سوریکو , آبرام پلدونیک , یوری فیدله ر و میکائیل رفیعبگلی به زبان روسی ترجمه شده است. در باکو توسط انتشارات آذرنش کتابم به نام «اورک سوزی» [حرف دل] منتشر گردیده همین کتاب به زبان روسی نیز ترجمه شده است. کتاب دیگرم با نام «سئچیلمیش شعرلر» [گزیده اشعار] چاپ شده است. آثارم با نامهای «استالینگراد» , «روزنامه اداره سی» [اداره روزنامه] , «چتربازلار» [چتر بازها] , «ارباب و اکینچی» [ارباب و کشاورز] , «هیتلر و موسولینی» در سالن شیر و خورشید تبریز و در مراغه به اجرا در آمدند. کپی آثاری که نوشته ام در کمیته مرکزی شوروی آذربایجان و در بایگانی اتحادیه نویسندگان موجود می باشد. در مورد فعالیت تشکیلات کارگری ایجاد شده در آذربایجانِ ایران می توانید به باریسوف و مادام سیمون ژنکووا نمیاندگان (وه تس . په س) که در سال 1947 به ایران آمدند مراجعه نمایید. خلاصه من وضعیت خودم را برای شما نوشتم. حالا 8 سال است که از وطنم جدا شده ام. تا کنون هیچ نامه یا همکاری و همدلی و یا کمک مادی در کار نبوده است. امید دارم که نامه ام به دست شما برسد و شما فعالیت های مرا در نظر بگیرید و دستور آزادی مرا بدهید و شرایط بازگشت من به تبریز را فراهم سازید.

با احترام بی پایان : شاعر ایرانی

محمد بی ریا

<امضا> 3 آپریل 1954

آدرس : قزاقستان شوروی – شهر کاراکاندا – شعبه پست سپاسکی – شماره بسته پستی «و» 9/419

متن نامه به زبان ترکی آذربایجانی و الفبای لاتین

Moskva
Sovetlər İttifaqının baş naziri Malenkov cənablarına
İranlı şair Məhəmməd Biriya tərəfindən
ƏRİZƏ
Mən Məhəmməd Hacı Qulam oğlu Baqirzadə Nuhi (Biriya) 1914-cü ildə İranın Təbriz şəhərində bir nəccar ailəsində anadan olmuşam. 8 yaşımda ailəm Baku təriqi ilə Xorasana gedərkən məni də aparmışlar. Mən Xorasnda mədrəsədə oxumuşam. Bu halda anam xəstələnib, həkimlər Xorasanın havasının anam üçün zərərli olduğunu bildirdikləri kimi, atam naçar Xorasandan müraciətə məcbur olmuşdur. Biz Baku şəhərinə gəlmişik. Mən Bakıda 1924-cü ildə məktəbə daxil olmuşam. 7 illik məktəbi bitirdikdən sonra Neft Makinaları Quruluşu Texnikomunda oxumuşam.
Ədəbiyyata olan əlaqəm nəticəsində divar qəzetələrində şerlərim dərc olunmuşdur. Nagəhani olaraq əmim ilə anamın vəfatı ailə həyatımda böyük dəyişiklik əmələ gətirdiyi üçün, atam iki bacım və bir qardaşım ilə məni 1933-cü ilin 11 yanvarında İrana aparmışdır. Mən İranda 1934-cü ildən 1936-cı ilə qədər Bələdiyyə İdarəsində çalışmışam. 1938-ci ildə İran ordusunun Təbriz ləşgərində əncame vəzifə etmişəm. Hərbi vəzifəmi bitirdikdən sonra Dəmiryol İdarəsinə daxil olub, Sovetlər ordusu İrana gəldiyi günə qədər orada çalışmışam. Sovetlər ordusu İran Azərbaycanında «Vətən yolunda» qəzetəsinin nəşrinə başladığı zaman mən həmin qəzetəyə şerlər və məqalələr yazıb, onun fəal mühərrirlərindən olmuşam. İranın «Rəhbər», «Zəfər», «Mərdom», «Dəmavənd», «Xavəre No» və «Azərbaycan» qəzetələrində mənim şerlərim çap olunmuşdur. 1941-ci ilin dekabrında İran ziyalıları nümayəndələri Bakuya dəvət edildikləri vaxt, mən də onların hüzurunda olmuşam. Xəzərə, Bakuya və Stalinə yazdığım şerlər «Kommunist» qəzetəsində çap edilmişdir. İran ziyalıları ilə Bakudan qayıdandan sonra, Təbrizdə Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri, Hacı Mirzə Əli Şəbüstəri, İsmayıl Şəms və Seyid Mehdi Etimad ilə bərabər xalqımın səadəti və məmləkətimin islahatı üçün çalışmışam. Bu zaman İngilis, İran, Sovetlər İttifaqı ərazisində müahidənamə bağlanmışdı. Bu müahidənamə bağlandıqdan sonra yerli təşkilatlar İran dövləti tərəfindən təqib olunmuşdur. Sovet Azərbaycanı daxili işlər vəzirinin müavini general Səlim Atakişiyev məni, Şəbüstərini, Şəmsi və Etimadı gecə ilə Təbrizdən Bakıya qaçırtmışdır. Mən Bakuda Sovet Azərbaycanı Yazıçılar İttifaqına daxil olub, şair Səməd Vurğun ilə bərabər Quba, Kuhsar və sair nöqtələrdə olan əsgəri hissələrə ruh yüksəkliyi vermək üçün şerlər oxuyub nitqlər etmişəm. Stalinqradın süqutundan sonra Təbrizə qayıtmaq istəmışam. Bu zaman NKVD orqanı məni çağırıb, məzkur orqanın dəsturu ilə çalışmağımı mənə təklif etmişdir. Mən buna razı olmamışam. Nəhayət təhdid nəticəsində məndən iltizam alınmışdır. Mən NKVD-dən çıxan günün sabahısı öz dövlətimin nümayəndəsi olan İran konsulu ağaye Zəndə müraciətlə şikayət edərək, iltizamnamənin geri alınması üçün ondan kömək istəmişəm. Nəhayət, konsulun ciddiyyəti sayəsində vətənimə qayıdıb, yenə də İran idarələrində çalışmağa məşqul olmuşam. 1943-cü ildə yerli təşkilatlar təzədən məni siyasi cərəyana qoşmuşlar.
Kanune Zedde Faşistiye İranın (İran Anti Faşist Ocağının) müəssislərindən olub, Hezbe Tudədə çalışmışam. Təbriz Karigərlər İttihadiyyəsinin sədri Xəlil İnqilab İran dövləti tərəfindən təqib olunan zaman Hezbe Tudənin məsləhəti ilə Fəhlə Təşkilatına daxil olub, seçkidə aldığım səs nəticəsində təşkilatın sədarətinə təyin olmuşam. Fəhlələr ilə ərbablar arasında 41 maddədən ibarət bir qərardad bağlamışam. Neft məsələsində Fəhlə Təşkilatı ilə aparılan nümayiş və mitinqlərin birində İran irticası tərəfindən üzərimə atəş olunarkən, fəhlələrdən İsmail namində bir nəfər ölüb, üç nəfər yaralanmışdır. Edilən etirazlar nəticəsində İran dövlət kabinəsi başında duran Məhəmmədxan Said istefa vermişdir. Saidin istefasından sonra mən Tehran müsafirəti etmişəm. Hezbe Tudənin Mərkəzi Komitəsi üzvləri ilə yaxından tanış olaraq, aldığım dəstur üzrə Təbrizə qayıtmışam. 1945-ci ildə Sovetlər İttifaqı Fəhlə Təşkilatı tərəfindən gələn nümayəndələrin istiqbalına hazırlıq aparıb, Avto Transport işçiləri ittihadiyyəsi sədri Barisovu, toxucu fabrikaları işçilərinin sədri Madam Simun Jenkovanı, «Pravda» qəzetinin müxbiri Şişkini, Sovet Azərbaycanı neft işçiləri İttihadiyyəsinin sədri Ağadadaş Axundzadəni, Sovet Azərbaycanı incəsənət işçilərinin rəisi Mirzə İbrahimi İran Azərbaycanında yeni təşkil tapan Fəhlə Təşkilatı ilə yaxından tanış edərək, bu barədə onların rizayətini cəlb etmişəm. 1945-ci ilin mayında Təbrizdə olan Sovet Mədəniyyət Evinin dəvəti üzrə Şimali Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasının 25 illyini təbrik üçün İran ziyalıları ilə bərabər Bakuya gəlmişəm. May ayının 7-də verilən ziyafətdə bütün firqə rəhbərləri və qonaqların, xüsusi ilə yoldaş Kallinin hüzurunda çıxışım olubdur. Mənim nitqim və oxuduğum şer yerli qəzetələrdə çap edilmişdir.
İrana qayıdandan sonra Tehran komitəsinin təklifi üzrə mən 1945-ci ilin sentyabrında Paris şəhərində təşkil tapan dünya fəhlə və zəhmətkeşlərinin konqresində iştirak etmək üçün Sovetlər İttifaqı təriqi ilə Fransaya əzimət etmişəm. Fransada o zaman konqrenin heyəte rəyasəti üzvlərindən Lui Sayan, Mustafa Ələris, Tolidano , Ser Valter Setrin, Torento, Joqu, Koznitsov və sairələri ilə tanış olaraq, İranda təşkil tapan Fəhlə Təşkilatı haqqında lazımi izahat vermişəm. Fransadan müraciətimdə Seyid Cəfər Pişəvərinin Azərbaycanda Hezbe Tudə ilə etilaf etdiyini və Demokrat Firqəsini təşkil verdiyini görüb, siyasi fəaliyyətimdən geri çəkilmək istəmişəm. Xalqımın tələbi üzrə naçar bu hərəkata daxil olub, Pişəvəri kabinəsində maarif vəziri olmuşam. Qəvamülsəltənənin Moskva müsafirəti ilə Sovet ordularının İrandan çəkilməsi nəticəsində, mərkəzi dövlət qüvvələri İran Məclese Şurası üçün gedən seçkiləri kontorol altına almaqdan ötrü sülh şüarı altında Azərbaycana doğru gəlməyə başladı. Bu zaman mərkəzi komitədə ixtilaf oldu. Şəbüstəri, Doktor Cavid və mən təklif etdik ki, azadlığımızı müdafiə edək. Pişəvəri ilə Sadiq Badəkan bu təklifə müxalif olub, Sovet İttifaqına qaçmağı məsləhət bildilər. Onlar Sovetlər İttifaqına qaçdıqdan sonra, mərkəzi komitə tərəfindən mən baş katibliyə təyin olundum. İntizamatın bərqərarı, taktikamızın dəyişilməsi haqqında bir bəyaniyyə nəşr edib, həmin gün axşam radio arxasında firqənin nəzəriyyəsini xalqımıza elan etdim. Mərkəzi qüvvələrin gəlməsi və daxildə olan irticai bandaların fəaliyyəti nəticəsində təşkilatımızı dağıdaraq, mənim maşınımın üzərinə hücum etdilər. Mühafizim məni müdafiə üçün atəş edərkən bir nəfər öldü. Üzərimizə tökülən irticai ünsürlər qaçıb dağıldılar. Müvəqqətən özümüzü mühafizə etmək üçün yaxında olan Sovet xəstəxanasına getdik. Axşama qədər orada gözlədik. Həmin gün Amerikanın general konsulu Mester Saten Sovet xəstəxanasına gələrək məni tələb etmiş, xəstəxananın rəisi mənim orada olmadığımı ona söyləmişdir. Nəhayət Təbrizdəki Sovet general konsulunun məsləhəti ilə bizi xəstəxanadan konsulxanaya aparmışlar.
Vitse konsul Seyidzadə birinci görüşdə mənə demişdir ki, -«Yoldaş Molotovun Sovetlər İttifaqı səfiri Sadçikova vurduğu teleqraf üzrə biz səni himayə edib və mümkün olan vasitə ilə Sovetlər İttifaqına göndərməliyik». Mən Təbrizdə qalmaq arzusunda olduğumu bəyan etsəm də, nəticəsiz qaldı. 1947-ci ildə mart ayının 7-də məni təyyarə vasitəsi ilə Bakuya gətirdilər.
Bakuda olduğum zaman Pişəvərinin etdiyi səhvlər haqqında da tənqidə başlayıb, demokratların qaçarkən xalqın malını çapıb gətirdiklərini,xüsusən Astara vəziyyətini və Qız Körpüsünün partladılmasının lüzumsuz olduğunu söylədim.
Pişəvəri Kirovabada gedərkən maşını daşa dəyib, Pişəvəri öləndən sonra, yeni təşkil tapan komitə məni Pişəvərinin yerinə təyin etmək fikri ilə Demokrat Azərbaycan qəzetəsinin və radio dəstgahının ixtiyarını mənə verdi. Lakin Pişəvəri hadisəsi mənim ruhumda böyük təsir buraxmışdı. O tarixdən mən maşina belə minmək istəmirdim. Dəvət olunan yerlərə piyada və ya tramvay vasitəsi ilə gedirdim. Pişəvərini Kirovabada aparan şofer Karnik bu hadisədən bir neçə gün əvvəl Qulam Yəhyanın vurduğu teleqraf üzrə İrəvandan gəlmişdi. Onun atası Mələkiyan Təbriz Maliyyə İdarəsinin müfəttişi idi. Qardaşı Natsaqan Nəfte Cunubda İngilislərin şirkətində işləyirdi. Nə isə, Pişəvəri hadisəsindən sonra hələ də o şoferin Bakıda azad gəzdiyini görüb, gələcəkdə belə bir hadisənin mənə də üz verməsindən ehtiyat edib, siyasi fəaliyyətimdən əl çəkib İrana qayıtmaq istədim. Bu fikri yaxın yoldaşlarıma izhar etdim. Onlar məni məzəmmət etdilər. Biləxərə mən dekabrın 27-də 1947-ci ildə Bakıdakı İran general konsulu Behnama müraciətlə pasport istədim. Konsul mənə pasportun sabah hazır olacağını deyib, ərizə və şəkillərimi qəbul etdi. Mən konsulxanadan evə getdim. Həmin gün daxili işlər vəziri General Teymur Yağubov, Dövlət Təhlükəsizlik vəzirinin müavini General Səlim Atakişiyev, Polkovnik Məhəmməd Saveçallinski, Mərkəzi Komitənin katibi Həsən Həsənov, Sovet Azərbaycanı baş vəzirinin müavini yazıçı İbrahim Mirzə mənim evimə gəldilər. İran konsulu Behnama verdiyim ərizəni geri almağı mənə təklif etdilər. Mən razı olmadım. Mən dedim gedirəm vətənimə. Onlar dedi qoymarıq. Mən dedim İran konsulu məni aparar. Onlar dedi konsul da səni aparmaq istəsə, biz konsula yol vermərik. Amma səni tutub deyərik bu casusdur.
Dedikləri kimi də etdilər. Dekabr ayının 28-də 1947-ci ildə səhər tezdən kəşfiyyət idarəsi rəisi Əyyub Qasımov məni İrana göndərmək bəhanəsi ilə evdən alıb, şəhərin kənarında olan bağa gətirdi. Axşam bağdan aparıb, daxili işlər vəzirliyinin həbsxanasına saldı. Sonra da danışdıraraq, nahaq yerə məni 10 ilə məhkum edib, lagerə göndərdilər. Mənim ikinci cahan müharibəsi dövründə xüsusilə ədəbiyyat sahəsində fəaliyyətim olmuşdur. İranda 13 braşuram çap edilibdir. Özüm «Qələbə» ruznaməsinin redaktoru olmuşam. Mənim əsərlərimi Sovetlər İttifaqında Suriko, Abram Pledonik, Yuri Fidler və Mikayıl Rəfibəyli rus dillərinə tərcümə etmişlər. Bakuda Azərnəşr tərəfindən «Ürək sözü» adında bir kitabım çıxmış, həmin kitab ruscaya tərcümə olunub. «Seçilmiş şerlər» ünvanı ilə bir kitabım daha çap olunubdur. «Stalinqrad», «Musulini», «Ruznamə idarəsi», «Зətirbazlar», «Ərbab və əkinçi», «Hitler və Musulini» adında yazdığım pieslər Təbrizin Şir-o-xorşid səhnəsində və Marağa şəhərində oynanılmışdır. Yazdığım əsərlərin kopiyaları Sovet Azərbaycanı Mərkəzi Komitəsinin və Yazıçılar İttifaqının arşivində mövcuddur. İran Azərbaycanında təşkil tapan Fəhlə Təşkilatı fəaliyyəti haqqında 1945-ci ildə İrana gələn (Vets Es Peys) nümayəndələri Barisova və Madam Simonjenkova müraciət edə bilərsiz. Xüləsə mən öz vəziyyətimi sizə yazdım. Hala 8 ildir ki, vətənimdən ayrılmışam. İndiyə qədər heç bir məktub və ya əlaqə və ya maddi bir kömək yoxdur. Ümid edirəm ki ərizəm sizə çatan kimi mənim fəaliyyətlərimi nəzərdə tutaraq azad edilməyim üçün hökm verib, mənim Təbrizə qayıtmağım üçün şərait yaradasız.
Hədsiz ehtiramla: İranlı şair
Məhəmməd-Biriya
3 aprel 1954
Adres: Qazaxstan Şurəvi, şəhər Karakanda Post şöbəsi Spaski, Post qutusu nömrəsi 419/9 «V»

تصاویر متن اصلی نامه